انسان برای بر طرف کردن نیازهای اساسی خود با دو تصمیم اساسی «چگونگی برقراری ارتباط با دیگران و محیط زیست» مواجه است، به نحوی که روابط وی با دیگران، دیر یا زود بر محیط زیست او تأثیر می‌گذارد و در پی آن، تغییر و دگرگونی در محیط زیست و در نهایت رفتار مطلوب زیست محیطی یا معضلات زیست محیطی ایجاد می‌شود. هرگونه تغییر در ویژگی‌های کیفی هوا که منجر به اثر نامطلوبی بر سلامت انسان و موجودات زنده و یا خسارت به اموال شود، آلودگی هوا نامیده می‌شود. آلودگی هوا در ایران همانند سایر کشورهای در حال توسعه ناشی از ازدیاد جمعیت، تعداد و عملکرد وسایل نقلیه، توسعه صنایع آلاینده و استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی در زندگی روزمره و صنایع می‌باشد. توسعه مهاجرت، گسترش نامتناسب صنایع و بی‌توجهی به مکان‌گزینی صحیح آنها نیز از عوامل مؤثر بر آلودگی هوا می‌باشد. اثرات گازهای آلاینده هوا به شکل‌های گوناگون در کوتاه‌مدت و بلند‌مدت به صورت ایجاد و یا تشدید بیماری‌های تنفسی، ریوی، قلبی، عصبی و گوارشی تظاهر می‌کند و در نهایت موجب کاهش عمر افراد می‌شود.

آلودگی هوا و اثرات آن

بازده نیروی کار در اثر آلودگی هوا در بسیاری از شهرهای بزرگ و محیط های صنعتی، معدنی کاهش و خستگی اعصاب، جزء جدایی ناپذیر زندگی در محیط های دارای آلودگی هوا شده ‌است. تعداد بیماران تنفسی با افزایش میزان برخی از آلاینده‌های هوا مثل مونوکسید کربن و دی‌اکسید نیتروژن سالانه افزایش پیدا می‌کند. مطالعات اپیدمیولوژیک مختلف، به ارتباط میان آلاینده‌های هوا و اثرات زیانبار آن بر سلامتی انسان و موجودات زنده اشاره کرده‌انـد. بررسـی منابع مختلف نشان می‌دهد کــه اثرات آلودگی هوا می‌تواند تحت تأثیـر عوامل مختلف مانند مدت تماس با آلودگی، سن، جنس، داشتن زمینـه بیماری یا سالم بـودن، الگوی زمانی فعالیت و موقعیت مکانی شخص، وضعیت اقتصادی اجتماعی و بسـیاری از عوامل تأثیرگذار دیگـر، متفاوت باشد. می توان گفـت که آلودگی هوا و آلاینده‌های زیست‌محیطی از دوران جنینی تا سالمندی، تهدیـدی بـرای سلامتی انسان ها محسوب می شوند. انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از سوخت‌های فسیلی و سایر فعالیت‌های انسانی، علت اصلی افزایش دمای کره زمین است.

آلاینده های هوا

آلاینده های هوا (Air Pollutants) از نظر ماهیت می توانند فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و رادیواکتیو باشند. آژانس حفاظت محیط‌زیست ایالت متحده آمریکا (EPA) شش آلاینده را به عنوان آلاینده‌های معیار هوا معرفی نموده است. این آلاینده‌ها با توجه به معیارهای مبتنی بر سلامت انسان و محیط‌زیست مشخص شده و سطح مجاز آن نیز در هوا تعیین گردیده ‌است. این آلاینده های معیار عبارتند از: مونوکسید کربن، سرب، اکسیدهای نیتروژن، ازن سطح زمین (تروپوسفری)، ذرات معلق و اکسیدهای گوگرد. در ادامه به شرح مختصری از این آلاینده‌ها می‌پردازیم.

مونوکسید کربن گازی بی رنگ، غیر تحریک کننده، بی بو و بی مزه است. در صورتی که مقدار این آلاینده از حد مجاز فراتر رود، منجر به آسیب رساندن به دستگاه گردش خون، سیستم عصبی، سیستم تنفسی و در نهایت منجر به مرگ می‌شود.

سرب را می‌توان در تمام نقاط محیط زیست یافت. بیشتر آن از طریق فعالیت‌های انسانی از جمله سوزاندن سوخت‌های فسیلی، استخراج معادن و تولید ناشی می‌شود. در صورتی که مقدار آلاینده سرب در هوا از حد مجاز فراتر رود، منجر به آسیب رسیدن به سیستم عصبی و دستگاه ادراری می‌شود.

اکسیدهای نیتروژن مخلوطی از گازهایی هستند که از نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده اند. دو مورد از مهمترین اکسیدهای نیتروژن از نظر سم شناسی، اکسید نیتریک و دی اکسید نیتروژن هستند. این دو گاز، غیر قابل اشتعال و بی رنگ تا قهوه ای در دمای اتاق هستند. اکسیدهای نیتروژن از اگزوز وسایل نقلیه موتوری، سوزاندن زغال سنگ، نفت یا گاز طبیعی و طی فرآیندهایی مانند جوشکاری قوس الکتریکی، آبکاری، حکاکی و انفجار دینامیت در هوا، آزاد می شوند.

دی اکسید گوگرد یک گاز بی رنگ با بوی تند است. دی اکسید گوگرد در هوا عمدتاً از فعالیت هایی مانند سوزاندن زغال سنگ و نفت در نیروگاه ها یا از ذوب مس ناشی می شود. در طبیعت، دی اکسید گوگرد می‌تواند از فوران های آتشفشانی در هوا، آزاد شود.

ازن استراتوسفری در جو زمین از ما در برابر تشعشعات مضر خورشید محافظت می‌کند؛ اما در سطح زمین، ازن تروپوسفری یک آلاینده هوا است که به انسان ها، جانوران، گیاهان و اشیاء آسیب می رساند. ازن تروپوسفری زمانی تشکیل می‌شود که اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات آلی فرار در نور خورشید و دمای گرم با یکدیگر واکنش دهند.

PM_2.5 وPM10 نیز از ذرات معلق مهم مؤثر بر روی سلامتی انسان است که در بسیاری از مطالعات آلودگی هوا به عنوان آلاینده معیار، سنجش می شوند.

آکرولین، آزبست، بنزن، دی سولفید کربن، کرئوزوت و هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای از دیگر آلاینده‌های هوا هستند که می‌توانند بر روی سلامتی انسان و دیگر موجودات تاثیر بگذارند.

بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا

آلودگی هوا بزرگ‌ترین تهدید زیست‌محیطی برای سلامت عمومی در سراسر جهان است و تخمین زده می‌شود که سالانه ۷ میلیون مرگ زودرس را به همراه دارد. قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا می‌تواند آسیب‌هایی را به انسان وارد کند که به ویژه گروه‌های حساس مانند زنان، کودکان و سالمندان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. قرار گرفتن در معرض ذرات ریز آلاینده هوا بزرگترین عامل خطر زیست محیطی برای مرگ زودرس در سطح جهان است. ذرات آلاینده در ریه‌ها، قلب، خون و مغز نفوذ کرده و منجر به رنج میلیون‌ها نفر از بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا می‌شود.

مطالعات نشان داده است که قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا می‌تواند خطر حمله قلبی، سکته مغزی و سایر انواع بیماری قلبی را افزایش دهد. آلودگی هوا با افزایش خطر تصلب شرایین مرتبط است؛ به طوری‌که ذرات معلق می‌توانند وارد ریه‌ها شوند که در نهایت منجر به افزایش فشار خون و آسیب به دیواره رگ‌ها ‌می‌شوند. آلاینده‌های هوا همچنین باعث تغییراتی در ضربان قلب شوند که ایست قلبی را به دنبال دارد.

سرطان یکی از شایع ترین بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا است. در اثر قرار گرفتن در معرض ذرات سرطان‌زای موجود در هوا، مانند ذرات منتشر شده از احتراق سوخت‌های فسیلی، سالانه افراد در سراسر جهان در معرض انواع سرطان‌ها قرار می‌گیرند. همچنین مطالعات نشان داده است که آلودگی هوا می‌تواند پیشرفت بیماری آلزایمر را تسریع و افزایش خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را به همراه داشته‌باشد.

قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا با افزایش خطر ابتلا به بیماری کبد چرب و بیماری‌های کلیوی همراه است. بیماری‌های پوستی مختلفی از جمله اگزما، پسوریازیس و آکنه نیز وجود دارند که با آلودگی هوا مرتبط هستند. افرادی که هوای آلوده تنفس می کنند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری های تنفسی یا عفونی هستند. برونشیت، آسم و بیماری مزمن انسدادی ریه از جمله بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا است که سالانه افراد زیادی را درگیر می‌کند.

دوره‌های آموزشی آلودگی هوا

بهترین وسیله برای ارتقای سواد و فرهنگ زیست محیطی و در نتیجه کاهش معضلات زیست محیطی، آموزش به مردم است. در همین راستا کنوانسیون‌ها و نشست‌های گوناگونی در زمان‌ها و کشورهای گوناگونی برگزار و راهبردهایی در زمینه توسعه آموزش‌های محیط‌زیست مطرح شده است. هر چه میزان آگاهی مردم بیش تر شود، رفتارهای مطلوب زیست محیطی نیز بیش تر خواهد شد. آموزش حفاظت محیط زیست نظیر دوره‌های آموزشی آلودگی هوا به کلیه قشرهای اجتماع به ویژه کودکان و نوجوانان و گنجاندن آن در برنامه های آموزشی و درسی آن‌ها، نظیر کتاب انسان و محیط زیست دوره دوم متوسطه، از اقدامات سودمند انجام شده از طریق نهادهای مختلف و از جمله آموزش و پرورش است. این آموزش‌ها کمک می کند تا سواد سلامت و زیست محیطی افراد جامعه ارتقا یافته و نقشی سازنده در بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی و حفاظت از محیط زیست به ویژه در زمینه آلودگی هوا داشته باشند. از این رو توسعه آموزش های زیست محیطی و به ویژه دوره‌های آموزشی آلودگی هوا به عنوان نیاز اساسی مطرح است.

بطور کلی آلودگی هوا می‌تواند بر جنبه‌های مختلف زندگی تأثیرگذار باشد؛ از این رو با برگزاری دوره‌های آموزشی آلودگی هوا می‌توانیم سواد سلامت و زیست محیطی افراد جامعه را ارتقا داده و به داشتن محیط زیست سالم تر و کیفیت زندگی بهتر، نزدیک شویم. گسترش فرهنگ زیست‌محیطی نیازمند آموزش است. افزايش سطح دانش و آگاهي انسان ها مي تواند گامي مفيد و مـؤثر در جهـت كاهش انواع آلودگي ها و حفاظت بهتر از محـيط زيست باشد. بطور معمول در دوره‌های آموزشی آلودگی هوا، روش‌ها، ابزارهایی برای برنامه‌ریزی و اقدام بهتر در زمینه بهبود کیفیت هوا ارائه می‌گردد.

ما در نمایشگاه مجازی باماHSE در راستای توانمندسازی دانشجویان و کارشناسان حوزه محیط زیست و ارتقای سواد زیست محیطی و اکولوژیکی افراد جامعه و کاهش بیماری ها، دوره های آموزشی زیست محیطی و به ویژه دوره های آموزشی آنلاین حوزه آلودگی هوا و تهویه صنعتی نظیر اصول طراحی سیستم های تهویه صنعتی و چالش های این حوزه در صنایع، کاربرد تکنیک های شبیه سازی FEM و CFD در طراحی تجهیزات کنترل آلودگی هوا، آشنایی با انواع و نحوه کار دتکتورهای ثابت و قابل حمل آلاینده های گازی و هوای پاک، تعهد مسئولان و مشارکت مردم را برگزار نموده ایم. به علاوه کلیه کسب وکارهای حوزه آلودگی هوا از زیر ساخت نمایشگاه مجازی باماHSE می توانند جهت تبلیغات رایگان خود بهره مند شوند. دانشجویان رشته های دانشگاهی مرتبط با حوزه آلودگی هوا نظیر محیط زیست، مکانیک، بهداشت حرفه ای و بهداشت محیط نیز می توانند با بهره مندی از گام های مختلف طرح کاد پلاس، با کسب و کارهای مرتبط با آلودگی هوا آشنا شده و به ویژه با حضور در محیط کار واقعی در اوقات فراغت خود از ابتدای دوران دانشجویی، مهارت خود را افزایش و دوران دانشجویی بانشاط تری داشته باشند.

تدوین: مهندس نگار آخوندزاده